Olsztyn24 - Gazeta On-Line
Portal Informacyjny Olsztyna i Powiatu Olsztyńskiego

Na wstępie należałoby zadać pytanie, w jakim celu przeprowadza się stwierdzenie nabycia spadku. Otóż postanowienie sądu w tej sprawie ma duże znaczenie. Śmierć spadkodawcy oznacza, że nastąpiło przejście praw i obowiązków na jakieś inne osoby, czyli tzw. otwarcie spadku. Możliwe są sytuacje, gdy nie wiadomo, komu i w jakim zakresie przypadł spadek, gdy nie wiadomo o istnieniu testamentu spadkodawcy albo o istnieniu innych spadkobierców. Udział sądu jest w takich wypadkach w pełni uzasadniony. Ponadto postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w pewnych sytuacjach jest jedynym dowodem, że ktoś jest spadkobiercą. W postępowaniu sąd nie orzeka o przydzieleniu konkretnych przedmiotów na rzecz spadkobierców, ale określa wyłącznie grono spadkobierców oraz udział w majątku wspólnym jaki im przypada.

Stwierdzenie nabycia spadku przez spadkobiercę następuje na wniosek osoby mającej w tym interes i dokonuje go sąd spadku, czyli sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Dopiero, gdy nie da się ustalić właściwości sądu na powyższej podstawie, sądem spadku jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy. Od wniosku pobierana jest opłata w wysokości 50 zł.

Istnienie interesu prawnego

Wyjaśnienia wymaga kwestia, kto posiada interes prawny w składaniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Otóż najczęściej są to spadkobiercy. Jednakże interes ten mogą mieć także wierzyciele spadkodawcy, uprawnieni do zachowku, zapisobiorcy, a także wierzyciele spadkobiercy, a ponadto osoby, które nie są spadkobiercami i chcą w ten sposób wykazać, że nie ponoszą odpowiedzialności za długi spadkowe. Uprawnionym do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest także wykonawca testamentu, na którym ciąży m.in. obowiązek wydania spadkobiercom majątku spadkowego zgodnie z wolą spadkodawcy. A wykonanie tego obowiązku może być niemożliwe dopóty, dopóki nie zostanie ustalone, kto dochodzi do dziedziczenia.

Wszczęcie postępowania

Do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku konieczny jest wniosek. Mamy zatem do czynienia z trybem nieprocesowym. Wniosek powinien określać osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, ale udział w każdym stadium postępowania może wziąć osoba, której praw dotyczy wynik postępowania.

Spadkobierca, który złoży wniosek, występuje w sprawie w charakterze wnioskodawcy, natomiast pozostali spadkobiercy jako uczestnicy postępowania.

Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy zarówno ustawowi, jak i testamentowi. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą oraz czy spadkodawca pozostawił po sobie testament, a także wzywa osobę, u której testament się znajduje do jego okazania.

Za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. Sąd spadku może domagać się złożenia zapewnienia. Pod względem skutków karnych zapewnienie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem. Zapewnienie powinno zawierać oświadczenie co do wszystkiego, co zgłaszającemu jest wiadome - o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi, a także o testamentach spadkodawcy - o ich istnieniu lub ich braku.

Ogłoszenie

Jeżeli zapewnienie nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie. Ogłoszenie takie powinno być umieszczone w piśmie, które dostępne na obszarze całego kraju i podane publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy na tym obszarze, w sposób w miejscu tym przyjęty.

Stwierdzenie nabycia spadku przez notariusza

W dniu 13 marca 2007 r. Rada Ministrów przyjęła projekt zmiany prawa o notariacie, który zakłada, że także notariusze uprawnieni będą do wydawania postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku. Wszystkie osoby, które mogą być spadkobiercami zarówno ustawowymi, jak i testamentowymi, zamiast uczestniczenia w postępowaniu sądowym będą mogły uzyskać stwierdzenie nabycia spadku u notariusza, który spisze protokół z ich oświadczeniami na temat znanych spadkobierców. Protokół taki stanie się podstawą aktu poświadczenia dziedziczenia. Notariusz sporządzi go, jeśli nie ma wątpliwości co do osób spadkobierców i wysokości ich udziałów w spadku. Podpisany przez wszystkich dziedziczących akt zostanie zarejestrowany w systemie informatycznym prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Dopiero z chwilą rejestracji w systemie dokument taki uzyska moc prawną. Taka procedura ma zapobiec nadużyciom, np. podwójnym aktom dotyczącym tego samego spadku.

Za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia oraz protokołu dziedziczenia trzeba będzie zapłacić po 50 zł, czyli tyle samo kosztuje dziś sądowe stwierdzenie nabycia spadku.

Stwierdzenie nabycia spadku w postępowaniu o dział spadku

Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić również w postępowaniu o dział spadku. Także w tym postępowaniu sąd nie może działać z urzędu i niezbędny jest wniosek osoby zainteresowanej (w tym wypadku, pobiera się opłatę w wysokości 50 zł od każdego z wniosków osobno). Powszechnie przyjmuje się jednak, iż wniosek o dokonanie działu spadku obejmuje z istoty swej także żądanie stwierdzenia jego nabycia.

Terminy

Odnośnie terminów, stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy), chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Oświadczenie to można złożyć w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (wówczas stwierdzenie może nastąpić później).

Względem osób, które nie roszczą sobie praw do spadku, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku (np. jeśli chce wyegzekwować jakiś dług od dłużnika spadkodawcy). Wówczas jedynym dowodem, że jest się spadkobiercą jest właśnie stwierdzenie nabycia spadku. Wreszcie w sytuacji, gdy jakaś osoba trzecia nabywa prawo należące do spadku od osoby, która legitymuje się sądowym stwierdzeniem nabycia spadku, nabędzie to prawo, choćby później okazało się, że osoba posiadająca dokument sądowy nie jest spadkobiercą. Warunkiem jest jednak to, aby nabywca działał w dobrej wierze (czyli nie miał wiadomości, że tak naprawdę nie ma do czynienia z rzeczywistym spadkobiercą).

Żądanie stwierdzenia nabycia spadku nigdy nie przedawnia się. Nie jest to roszczenie o charakterze materialnoprawnym i dlatego nie mają do niego zastosowania przepisy o przedawnieniu roszczeń. Dlatego wniosek w tej sprawie może zostać złożony w każdym czasie. Prawo do złożenia wniosku w żadnych okolicznościach również nie wygasa.

Skutki postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma taki skutek, że domniemywa się, iż osoba, która uzyskała taki tytuł, uważana jest za spadkobiercę. Domniemanie to jest skuteczne erga omnes (wobec wszystkich). Można je jednak obalić. Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Wniosek w tej sprawie może być złożony przez każdego zainteresowanego. Jednak nie w każdym wypadku taki wniosek można zgłosić. Ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

Uchylenie lub zmiana stwierdzenia nabycia spadku

Wniosek o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku składa się do sądu spadku, który wydał wadliwe orzeczenie. Wniosek nie musi dotyczyć całego postanowienia, lecz - w zależności od okoliczności konkretnego przypadku - orzeczenia co do nabycia spadku w ogólności lub tylko co do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, albo części rozstrzygającej o wkładzie gruntowym w rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Przedmiotem wniosku może być wyłącznie postanowienie prawomocne. Orzeczenie nieprawomocne bowiem jest wzruszalne w drodze apelacji.

Do najczęściej spotykanych w praktyce przyczyn zmiany prawomocnego stwierdzenia nabycia spadku należą: przedstawienie testamentu nieujawnionego w trakcie postępowania, wykrycie okoliczności uzasadniających nieważność testamentu przyjętego za podstawę dziedziczenia oraz zgłoszenie się spadkobiercy ustawowego nieznanego uczestnikom lub przez nich zatajonego (np. pozamałżeńskiego dziecka spadkodawcy).

Prawomocne postanowienie zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jest także orzeczeniem stwierdzającym nabycie spadku, a zatem może ono ulec kolejnej zmianie w trybie tym przepisem przewidzianym.