Olsztyn24 - Gazeta On-Line
Portal Informacyjny Olsztyna i Powiatu Olsztyńskiego

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do sądu. Wydawałoby się, że jest to uprawnienie, które nie podlega ograniczeniom, a jednak jednym z nich jest instytucja poboru kosztów sądowych i rozliczenia kosztów postępowania. Odpowiednie regulacje z tego zakresu znajdują się w wielu aktach prawnych, lecz z punktu widzenia potencjalnej strony postępowania najistotniejsze znaczenie mają trzy źródła: Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 roku, ustawa z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 31 stycznia 2006 roku w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych.

Przede wszystkim dla lepszego zrozumienia tej materii konieczne jest rozróżnienie kosztów procesu od kosztów sądowych. Koszty procesu są pojęciem szerszym obejmują oprócz kosztów sądowych także koszty działania strony i ewentualnego pełnomocnika. Należy ponadto nadmienić o różnicy zakresu kosztów pełnomocnika profesjonalnego, którym może być adwokat bądź radca prawny oraz pełnomocnika, który takiego statusu nie posiada.

Koszty sądowe

Kosztami sądowymi są opłaty i wydatki. Wyróżniamy cztery rodzaje opłat: stała, stosunkowa, podstawową, tymczasowa. Do kosztów sądowych należy zaliczyć także opłatę kancelaryjną, pobiera się ją od wniosku o wydanie na podstawie akt: odpisu, wypisu, zaświadczenia, wyciągu, innego dokumentu oraz kopii, czy też od wniosku o wydanie odpisu księgi wieczystej. Wynosi ona 6 zł za każdą rozpoczętą stronę wydanego dokumentu, a jeżeli dokument jest sporządzony w języku obcym albo zawiera tabelę, pobiera się podwójną opłatę. Opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa nie majątkowe, a także w niektórych wskazanych w ustawie sprawach o prawa majątkowe. Ma jednakową wysokość bez względu na wartość przedmiotu sporu lub zaskarżenia. Nie może być niższa niż 30 zł i wyższa niż 5 tys. zł. Przykładowe sprawy: wniosek o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie - 2 tys. zł, skarga na czynności komornika- 100 zł., wniosek o stwierdzenie nabycia spadku - 50 zł.

Opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe. Wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, przy czym nie może być niższa niż 30 zł a jednocześnie przewyższać kwotę 100 tys. zł. np. kiedy wartość przedmiotu sporu wynosi 5 tys. zł, 5% od tej kwoty to 250 zł i taką opłatę należy uiścić.

Opłata podstawowa to opłata, którą pobiera się, kiedy przepisy nie przewidują uiszczenia opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Nie pobiera się jej także w sytuacji, kiedy strona została w całości zwolniona z kosztów procesu. Jej wysokość jest stała i wynosi 30 zł. Jest to opłata minimalna, którą należy uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wniesienie przedmiotowej opłaty wyłącza pobranie innej. Powyższych przepisów nie stosuje w postępowaniu wieczystoksięgowym i rejestrowym.

Opłata tymczasowa określana przez przewodniczącego w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu nie da się określić w chwili wszczęcia postępowania. Jej wysokość ustalana jest w granicach od 30 zł do 1000 zł. dopiero w orzeczeniu końcowym sąd ustali opłatę stosunkową. Opłatą ostateczną jest wówczas bądź opłata stosunkowa, obliczana od wartości przedmiotu sporu określonego w toku sprawy, bądź opłata określona przez sąd, jeżeli wartości przedmiotu sporu nie dało się jednak ustalić. Opłatę ostateczną można wyznaczyć nawet do 5 tys. zł, ponieważ sąd bierze pod uwagę doniosłość rozstrzygnięcia i stopień zawiłości sprawy.

Strona, która wnosi o podjęcie czynności połączonej z wydatkami, jest obowiązana uiścić zaliczkę na jej pokrycie w wysokości i terminie wskazanym przez sąd. Jeżeli strona zaliczki nie uiści, sąd pominie czynność połączoną z wydatkami. Gdy jednak ustawa przewiduje obowiązek działania i dokonywania czynności połączonej w wydatkami z urzędu, sąd zarządzi wykonanie tej czynności, a kwotę potrzebną na ich pokrycie wykłada tymczasowo Skarb Państwa. W orzeczeniu końcowym sąd orzeka o wydatkach poniesionych tymczasowo. Przykładowo, czynnością połączoną z wydatkami jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny samochodu na okoliczność wartości uszkodzonego w wypadku pojazdu.

Koszty sądowe ponosi strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie, albo powodujące wydatki, chyba że ustawa stanowi inaczej. Sposoby uiszczania kosztów sądowych to: dokonanie wpłaty w kasie sądu, opłacenie pisma znakami opłaty sądowej, zlecenie dokonania przelewu na rachunek bankowy sądu. W ostatnim przypadku data przelewu przez bank może być uznana za datę uiszczenia opłaty tylko pod warunkiem, że przelew w dniu przyjęcia go przez bank lub w terminie zakreślonym przez sąd do uiszczenia opłaty miał pokrycie na rachunki zleceniodawcy.

W przypadku nienależytego opłacenie pisma, nie będzie mogło ono otrzymać biegu, a wnoszący zostanie wezwany do uzupełnienia opłaty, w terminie tygodniowym od dnia doręczenia wezwania.

Zwolnienie od kosztów sądowych.

Zwolnienie od kosztów sądowych następuje z mocy ustawy albo postanowienia sądu. Zwolnienie może być całkowite lub częściowe i ma charakter tymczasowy, ponieważ koszty, które obciążałyby stronę, ponosi Skarb Państwa, lecz sąd w orzeczeniu końcowym orzeknie o ich rozliczeniu. Z mocy ustawy zwolniona jest np. strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa i roszczeń związanych, strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych, oraz strona pozwana w sprawach o obniżenie alimentów, pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych strony nie ponoszą wydatków, ponosi je Skarb Państwa. Nie pobiera się również opłat od niektórych wniosków np. o zabezpieczenie roszczenia zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie. O przesłuchanie świadka testamentu ustnego, o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz o zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu. Nie pobiera się opłaty sądowej od zażalenia na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pisma albo na postanowienie sądu o odrzuceniu środka zaskarżenia, jeżeli sąd uzna zażalenie za oczywiście uzasadnione.

Natomiast strona będąca osobą fizyczną może zostać zwolniona z kosztów sądowych na mocy postanowienia sądu, kiedy złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, oświadczenie to powinno być złożone według ustalonego wzoru. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub się toczy. Jednak złożenie wniosku ustnie nie zwalnia od sporządzenia oświadczenia. Sąd może zwolnic od kosztów sądowych w całości lub części. Częściowe zwolnienie może polegać na zwolnieniu od poniesienia bądź ułamkowej lub procentowej części, bądź określonej ich kwoty, bądź niektórych tylko opłat sądowych lub wydatków.

Zwrot kosztów postępowania

Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Strona, aby uzyskać zwrot kosztów postępowania powinna złoży stosowny wniosek o zwrot kosztów według norm przepisanych lub według spisu kosztów, o ile spis takowy zostanie złożony. Wniosek złożony po terminie zostanie oddalony przez sąd. Rozstrzygnięcie o kosztach następuje zawsze wg jednej z zasad, są to: odpowiedzialności za wynik procesu, stosunkowego rozdzielenia kosztów, wzajemnego zniesienia kosztów, słuszności, zawinienia. Przy samym rozliczeniu uwzględnia się zasady kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Bierze się po uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu strona przegrywająca sprawę zwraca koszty procesu poniesione przez przeciwnika. Uwzględniając powództwo w całości lub w znacznej części (min. 95%), to wygrywa powód, jeżeli powództwo oddalił w całości lub w znacznej części to wygrywającym jest pozwany. Zasada wzajemnego zniesienia kosztów procesu ma zastosowanie tylko wtedy, gdy jednocześnie są spełnione dwie przesłanki: strony w jednakowym stopniu przegrały sprawę i strony poniosły koszty w tej samej lub zbliżonej wysokości. Gdy każda ze stron ponosi koszty procesu w takim stopniu, w jakim przegrała sprawę, wówczas sąd zastosował zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu.

Kwotę, która wynikła z rozliczenia sąd zasądza na rzecz jednej ze stron. W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasadzić koszty od strony przegrywającej tylko w części albo nie obciążać jej w ogóle. Takie rozwiązanie uzasadnia wątpliwy i dyskusyjny charakter sprawy, dochodzone roszczenie wynika z niejasno sformułowanych przepisów, czy też, gdy strona przegrywająca znajduje się w wyjątkowo trudnej sytuacji majątkowej, a wytaczając powództwo była subiektywnie przeświadczona o słuszności dochodzonego roszczenia, a strona wygrywająca korzystała ze stałej obsługi prawnej. Natomiast, gdy pozwany wykaże, że nie dał powodu do wytoczenia sprawy oraz uzna powództwo przy pierwszej czynności procesowe, sąd zastosuje zasadę zawinienia. Mieści się tu przypadek wystąpienia z roszczeniem wynikający z zobowiązania, gdy termin spełnienia świadczenia nie został określony, gdy wysokość świadczenia pieniężnego nie jest znana.

W postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, a więc każdego z nich obciążają koszty dokonanej przez niego czynności oraz czynności podjętej w jego interesie. Jednak i od tej zasady występują wyjątki, gdy strony w różnym stopniu były zainteresowane wynikiem postępowania lub, gdy ich interesy były sprzeczne. Wówczas sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub kosztami obciążyć jednego z uczestników, czy też włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika.

Anna Falk

Studencka Poradnia Prawna

******

Studencka Poradnia Prawna pełni dyżury w Biurze Obsługi Klienta Urzędu Miasta Olsztyna, Pl. Jana Pawła II 1, w poniedziałki w godz. 8.00 - 18.00 oraz od wtorku do piątku w godz. 8.30 - 14.30.