Olsztyn24 - Gazeta On-Line
Portal Informacyjny Olsztyna i Powiatu Olsztyńskiego

Powstaje warstwa edukacyjna przed pomnikiem autorstwa Xawerego Dunikowskiego w Olsztynie. Przed dziełem została ustawiona dwujęzyczna tablica informacyjna.

Ustawienie pulpitu z tablicą informacyjną to element opisania tego dzieła, wyjaśnienia w jakich okolicznościach powstało, zwrócenia uwagi na bestialstwo Armii Czerwonej wkraczającej na nasze ziemie. Treść tablicy w minionych latach została uzgodniona z Instytutem Pamięci Narodowej.

Kolejnym elementem ma być umieszczona w pobliżu wystawa przygotowana przez Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego, poświęcona działaniom Armii Czerwonej na naszych ziemiach w 1945 roku oraz mitologizacji „wyzwolenia” ich przez sowietów. Ta ekspozycja czasowo była już ustawiona przy monumencie. Przygotowanie projektu stałej wystawy musi poczekać na zakończenie postępowania Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w sprawie zajęcia pomnika.

Przypomnijmy, że w badaniu profesjonalnej pracowni IBRiS większość ankietowanych (46 proc.) opowiedziała się za pozostawieniem pomnika w obecnym miejscu. Spośród nich 24 proc. wskazała na konieczność umieszczenia szczegółowych informacji o zbrodniczych działaniach Armii Czerwonej na terenie dawnych Prus Wschodnich, a 16 proc. chciało zmiany nazwy oraz przekazu ideowego i nakierowanie go na ofiary systemów totalitarnych - faszyzmu i komunizmu. 6 procent pytanych odpowiedziało, że pomnik powinien pozostać bez żadnych zmian. Z badania wynika także, że 30 proc. pytanych chciało przeniesienia monumentu poza Olsztyn, a 13 proc. wskazało na relokację na cmentarz wojenny przy ul. Szarych Szeregów. Zdania na temat przyszłości pomnika nie ma 11 proc. ankietowanych.

Treść tablicy informacyjnej:

Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej

Granitowy monument powstał w latach 1949-1953 według projektu jednego z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy XX w. - Xawerego Dunikowskiego (1875-1964). Odsłonięty został 21 lutego 1954 r. jako Pomnik Wdzięczności dla Armii Czerwonej. Plac przed nim zagospodarowano w latach 1956–1957, tworząc starannie przemyślaną i zakomponowaną całość. W 1993 r. plac przekształcono w parking, a pomnik objęto ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków już pod nazwą „Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej”. W 2010 r. do rejestru zabytków wpisano również plac i nadano mu nazwę „plac Xawerego Dunikowskiego”.

Lokalizacja pomnika oraz materiał użyty do budowy (granit ze zniszczonego mauzoleum Hindenburga pod Olsztynkiem) miały decydujący wpływ na jego ostateczną formę. Monument tworzą dwa pylony, zestawione w niezamknięty łuk triumfalny, wieńczący oś widokową ul. Kopernika. Ustawiono je na sześciennych blokach, pomiędzy którymi znajdują się schody. Płaskorzeźby na pylonach przedstawiają sceny wojny i pokoju oraz monumentalną postać radzieckiego żołnierza. Organiczne zespolenie rzeźby z architekturą, skala wymiarów, statyczna i przejrzysta kompozycja prosto ciętych brył i wygładzonych płaszczyzn z wkomponowaną uproszczoną postacią ludzką to charakterystyczne cechy pomnika, noszące jeszcze znamiona modernizmu. Motyw „pylonów” pojawił się w twórczości Xawerego Dunikowskiego już wcześniej, gdy w latach 1938-1939 zaprojektował dla Warszawy pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego (projekt nie został zrealizowany). Z tego pomysłu korzystał również przy projektowaniu pomnika Czynu Powstańczego na Górze św. Anny (projekt z 1946 r., odsłonięcie w 1955 r.).

Lata po II wojnie światowej to bolesny okres historii Polski. Olsztyński pomnik Dunikowskiego był elementem komunistycznej propagandy, realizowanej w niesuwerennej i opartej na przemocy Polsce Ludowej. Jego budowa była częścią tworzenia mitu o wyzwolicielskiej roli Armii Czerwonej, która walcząc z Niemcami przyniosła wprawdzie Polsce wyzwolenie spod okupacji niemieckiej, ale też wspierała sowieckie organy bezpieczeństwa w eksterminacji żołnierzy Armii Krajowej i innych formacji niepodległościowych, dopuszczając się również zbrodni na ludności cywilnej.