Olsztyn24 - Gazeta On-Line
Portal Informacyjny Olsztyna i Powiatu Olsztyńskiego

W mowie potocznej reumatyzmem określa się dolegliwości bólowe mięśni i stawów oraz towarzyszące im obrzęki i zaburzenia ruchu. Ich pojawienie przypisywane jest głównie ludziom w starszym wieku i kojarzone z wrażliwością na zimno i wilgoć. Nic bardziej błędnego, albowiem z medycznego punktu widzenia reumatyzm jako jednostka chorobowa nie istnieje.

Istnieją natomiast CHOROBY REUMATYCZNE, stanowiące obszerną grupę chorób (około 300 jednostek chorobowych), z których najważniejsze, to:

» Reumatoidalne Zapalenie Stawów - RZS (kiedyś popularnie nazywane gośćcem przewlekle postępującym - GPP)
» Zesztywniające Zapalenie Stawów Kręgosłupa - ZZSK
» Łuszczycowe Zapalenie Stawów - LZS
» Młodzieńcze Idiopatyczne Zapalenie Stawów - MIZS

Na choroby reumatyczne w Polsce cierpi około 9 mln osób, czyli co 5. Polak. Wśród chorych są dzieci, młodzież, a także kobiety i mężczyźni w wieku produkcyjnym. Reumatoidalne Zapalenie Stawów (RZS) dotyczy grupy 400 000 pacjentów, co stanowi od 1 do 1,5 % populacji. Choroba ta polega na zaburzeniu w funkcjonowaniu układu immunologicznego (odpornościowego). Prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny chroni organizm człowieka przed chorobotwórczymi drobnoustrojami, takimi jak wirusy, bakterie, grzyby. W przypadku nieprawidłowego działania układu immunologicznego może nastąpić niszczenie własnych komórek organizmu. Układ immunologiczny chroni organizm na wiele sposobów. Jednym z nich jest stan zapalny, który polega na wzroście liczby komórek krwi i komórek układu immunologicznego w zagrożonej części organizmu. Stan zapalny jest naturalną reakcją, gdy następuje uszkodzenie tkanki organizmu w wyniku zranienia lub zakażenia. Jest to mechanizm obrony, który w normalnych warunkach - gdy następuje poprawa - ustępuje. Stan zapalny jest częściowo kontrolowany przez chemiczne przekaźniki informacji - tzw. cytokiny. Jedną z cytokin, która kontroluje stan zapalny w stawie, jest TNF-alfa (czynnik martwicy nowotworowej). Neutralizacja jej prozapalnych właściwości jest podstawą w leczeniu niektórymi lekami biologicznymi.

Przyczyny

Większość przyczyn powstawania chorób reumatycznych nie jest do końca rozpoznana. Specjaliści wskazują czynniki genetyczne, hormonalne, palenie papierosów, długotrwałe napięcia nerwowe, urazy, pracę fizyczną ponad siły, a także niewyleczone stany zapalne: paciorkowcowe infekcje gardła, częste przeziębienia, próchnicę i choroby przyzębia, przewlekłe stany zapalne układu moczowego, zakażenia bakteryjne.

Przykład: przyczyną RZS jest negatywna reakcja układu immunologicznego, który zamiast chronić, atakuje tkanki własnego organizmu przypuszczając atak na błonę maziową stawów, powodując jej zniszczenie. Zaatakowane stawy ulegają procesowi zapalnemu, staw puchnie, staje się obolały. Z czasem RZS rozprzestrzenia się na wszystkie stawy.

Objawy

Objawy chorób reumatycznych można podzielić na ogólne i narządowe. Do ogólnych należą: gorączka, utrata masy ciała, nocne poty, osłabienie, poczucie rozbicia. Objawy narządowe to przede wszystkim: bóle stawów, utrudnienie i ograniczenie ruchomości stawów, sztywność (zwłaszcza poranna) i obrzęki. W miarę rozwoju choroby reumatyczne dają powikłania w postaci zmian w narządach wewnętrznych i zaburzeń w obrębie układów; moczowego, krążenia, oddechowego, nerwowego.

Przykład: bóle stawów kręgosłupa i okolicy krzyżowo-lędźwiowej są charakterystyczne d/a ZZSK; objawy związane z drobnymi stawami, zwłaszcza występujące symetrycznie, są typowe dla RZS; jeśli zapaleniu stawów towarzyszy nieropne zapalenie cewki moczowej oraz zmiany w rogówce/tęczówce oka - można podejrzewać zespół Reitera; gdy oprócz zmian stawowych w badaniu chorego można dostrzec na skórze wykwity łuszczycowe - rozpoznanie wskazuje na łuszczycowe zapalenie stawów kręgosłupa.

Problemy diagnostyczne i lecznicze

W Polsce największym zagrożeniem dla osób z chorobami reumatycznymi jest późne rozpoznanie i trudności w dostępie do nowoczesnego leczenia. Bywa, że proces diagnostyczny choroby reumatycznej trwa nawet do 10 lat. Najczęściej zajmuje 3 lata, podczas gdy w Niemczech diagnoza stawiana jest w ciągu 3 miesięcy. Późne wykrycie choroby reumatycznej sprawia, że w momencie jej nazwania, jest ona rozwinięta w sposób zaawansowany, zagrażając pełnosprawności i życiu chorego. Chorzy na schorzenia reumatyczne żyją przeciętnie 10 lat krócej.

Przykłady: po 5 latach choroby RZS 50% chorych traci zdolność do pracy, po 10 latach odsetek ten zbliża się do 100%. Chorzy są 2 razy częściej hospitalizowani i 10 razy częściej tracą pracę w porównaniu z dobraną wiekiem populacją.

Leczenie chorób reumatycznych można podzielić na:

» leczenie objawowe: leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, spośród których istotną rolę odgrywają niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
» leki modyfikujące przebieg choroby, jak sole złota, penicylamina, salazopiryn, metotreksat i leflunomid - spowalniające zmiany w stawach,
» cytostatyki - spowalniające przebieg choroby, ale za cenę poważniejszych efektów ubocznych, takie jak Cyclophosphamid,
» terapie biologiczne lekami najnowszej generacji, tzw. lekami biologicznymi (np. etanercept), które blokując TNF alfa (najważniejszą cytokinę pozapalną) hamują rozwój choroby, tym samym nie dopuszczając do inwalidztwa. Leki biologiczne hamują zmiany destrukcyjne w stawach; wykazują wysoką skuteczność w zakresie zmniejszania objawów choroby i niepełnosprawności fizycznej, poprawiają jakość życia.

Trudności w dostępie do skutecznego leczenia najlepiej obrazuje porównanie dostępu do terapii biologicznych polskich pacjentów z RZS z pacjentami z RZS w innych krajach europejskich (dane pochodzą z roku 2005):

» w Hiszpanii, zbliżonej do Polski wielkością populacji (44 mln ludności), chorych na RZS jest 220 000; liczba refundowanych terapii biologicznych wyniosła 10 700, co stanowi 4,86% w skali wszystkich chorych,

» w Wielkiej Brytanii, na 60 mln ludności chorych na RZS jest 476 000; dostęp do refundowanych terapii biologicznych ma 19 811 chorych, co stanowiło 4,14% wszystkich chorych,

» w Polsce - 40 mln ludności - chorych na RZS 400 000; oczekujących na leczenie terapiami biologicznymi: 40 000. Liczba refundowanych terapii biologicznych w 2005 r. wyniosła 200. To 0,05% wśród wszystkich chorych na RZS oczekujących na nowoczesne i skuteczne leczenie.

Leczenie RZS w Polsce i na świecie

Kraj	Populacja	Zapadalność	Liczba chorych na RZS	Liczba refundowanych terapii biologicznych	Dostępność terapii biologicznych
Polska	40 mln	1%	400 000	200	0,1%
Słowacja	5 mln	1%	50000	210	0,4%
Rumunia	22 mln	1%	220 000	950	0,4%
Hiszpania	44 mln	0,5%	220 000	10700	4,86%
Włochy	58 mln	0,46%	269 000	11 432	4,24%
Kanada	32 mln	1%	323 607	11 177	3,45%
Wielka Brytania	60 mln	0,8%	478 000	19 811	4,14%
USA	295 mln	0,5%	1500 000	180000	12%

Dostęp do terapii biologicznej w reumatoidalnym zapaleniu stawów, dane 2005, opracowanie własne Zespołu Ekspertów ds. Diagnostyki i Terapii Chorób ReumatycznychKonsekwencje ekonomiczne i społeczne

Choroby reumatyczne są najczęstszą przyczyną przewlekłego bólu, niepełnosprawności i kalectwa. Cierpi na nie 100 mln Europejczyków, z których 9 mln to Polacy. Liczba osób niepełnosprawnych z orzeczoną rentą inwalidzką z powodu chorób reumatycznych wynosi ponad 1,5 mln osób. Szacowana liczba hospitalizacji z powodu chorób reumatycznych sięga 18% wszystkich hospitalizacji. Według naukowców z bostońskiego Harvard Uniwersity, w ciągu najbliższego dwudziestolecia liczba zgonów spowodowanych chorobami reumatycznymi może wzrosnąć nawet o 40%, a na ok. 180 mln zgonów 5,5 mln spowodowane będzie reumatycznymi chorobami narządów ruchu i stanowić będą one jedną z dziesięciu głównych przyczyn śmierci.

Przykład: w Polsce w 1998 roku wypłacono pierwszorazowe renty 42 003 chorym na choroby reumatyczne. Średnia wartość miesięcznej renty wynosiła 114 USD, co stanowiło 1368 USD rocznie dla jednego rencisty. Suma wypłat rent pierwszorazowych z powodu chorób reumatycznych wyniosła 57 460 104 USD. Liczba chorych z roku na rok wzrasta.

Liczba osób, którym w 2005 r. wystawiono zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby

Wybrane grupy chorobowe	Liczba osób (w tys)
	ogółem	w tym: osoby ubezpieczone w ZUS
Ogółem (AOO-Z99)	4.999,1	4.796,5
Nowotwory (COO-D48)	103,7	99,4
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (FOO-F99)	222,5	204,0
Choroby układu nerwowego (GOO-G99)	636,0	594,9
Choroby układu krążenia (100-199)	291,3	273,6
Choroby układu oddechowego (JOO-J99)	2.582,3	2.502,2
Choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej (MOO-M99)	656,3	612,4

źródło: „Choroby reumatyczne jako przyczyna niezdolności do pracy w ubezpieczeniu społecznym” - prezentacja dr n. med. Grażyny Wawrzyńczyk-Kaplińskiej - Naczelnego Lekarza Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Liczba dni absencji chorobowej w 2005 r.

Wybrane grupy chorobowe	Liczba osób (w tys)
	ogółem	w tym: osoby ubezpieczone w ZUS
Ogółem (AOO-Z99)	211.552,0	174.384,2
Nowotwory (COO-D48)	6.028,9	5.308,2
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (FOO-F99)	12.407,9	10.036,3
Choroby układu nerwowego (GOO-G99)	21.658,1	16.082,3
Choroby układu krążenia (100-199)	11.179,8	8.583,9
Choroby układu oddechowego (JOO-J99)	34.959,6	30.741,3
Choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej (MOO-M99)	28.710,9	20.478,0

źródło: „Choroby reumatyczne jako przyczyna niezdolności do pracy w ubezpieczeniu społecznym” - prezentacja dr n. med. Grażyny Wawrzyńczyk-Kaplińskiej - Naczelnego Lekarza Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Wnioski

- zbyt mały dostęp do terapii biologicznych chorych na choroby reumatyczne,
- ograniczenia administracyjne, np. dostępność etanerceptu tylko w szpitalach,
- bardzo ograniczone środki finansowe w ramach programów lękowych, co oznacza ograniczenie liczby leczonych pacjentów: wg NICE (National Institute for Heath and Clinical Excellence) ok. 11% pacjentów z RZS spełnia restrykcyjne kryteria włączenia leczenia biologicznego, w Polsce - jedynie 0,05% chorych na RZS może liczyć na leczenie biologiczne.

W najbliższym czasie powinny nastąpić istotne zmiany w polityce zdrowotnej: uruchomienie wczesnej diagnostyki i efektywne leczenie chorób reumatycznych, a także idąca w parze z tymi działaniami edukacja pacjentów i lekarzy. Jeśli tak się nie stanie, w najbliższej przyszłości Polacy mogą odczuć poważne skutki społeczne i ekonomiczne chorób reumatycznych.